O verbo transitivo transita do sujeito para um objeto. Ele inicia sua ação, através de um dos órgãos do sentido do sujeito, e a termina num objeto fora do sujeito.
O objeto da ação verbal transitiva, em Esperanto, recebe a letra N
identificadora, podendo aparecer em qualquer posição da frase. É o denominado
gramaticalmente acusativo de objeto direto.
Eis alguns exemplos de orações com verbos transitivos e seus objetos.
Antono havas, aŭ posedas, tri hundojn.
(Antonio tem, ou possui, três cachorros.) Neste caso, a relação de
transitividade se perfaz pela ideia de ter na posse ('posedi'), segurar, manter consigo, com as
mãos, daí o verbo manter, ou, em Esperanto, manteni
(teni per la mano), sendo havi, portanto, um verbo de ação transitiva
continuada.
Ludoviko rigardis ŝin kaj ridetis.
(Luís olhou para ela e sorriu). Neste caso, o sujeito usou o órgão do sentido
visão e tocou nela com seu olhar. O olhar passa uma ideia de movimento, de
toque visual. Toca-se em algo ou em alguém com o simples olhar. A depender de
quem olha, ninguém é mais o mesmo depois de ser olhado (a depender também de
quem é olhado), mesmo que essa ação de olhar seja, também, apenas pelo
pensamento, pela imaginação.
Rita banis sin kaj foriris.
(Rita se banhou, ou banhou a si mesma, e saiu.) Neste caso, o corpo do sujeito
é o próprio objeto da ação verbal de banhar. Ocorre. É um verbo transitivo
reflexivo, não contra o sujeito em si, mas contra seu próprio corpo. Pode-se,
nesse exemplo, usar com o verbo banhar o sufixo –iĝ-i,
que dá ideia de fazer-se, tornar-se. Aí, o verbo banhar, que é transitivo de
nascença, passa a ser intransitivo. Ex.: Rita
baniĝis kaj foriris. (Rita banhou-se e partiu.)
[O sufixo –iĝ-i tem duas
funções: fazer-se, tornar-se, transformando verbos transitivos em verbos
intransitivos reflexivos, e dar início a uma ação verbal intransitiva. Ex.: Francisko sidiĝis kaj poste kusiĝis.
(Francisco sentou-se e depois deitou-se.) Neste caso –iĝ-i é o começo das ações verbais intransitivas de sentar-se e deitar-se praticadas pelo sujeito. Tem essa mesma função de começo verbal o
prefixo ek-, que, por sua vez, é
usado com verbos transitivos e intransitivos. Ex.: Maria
sidiĝis, aŭ eksidis rapide. (Maria sentou-se, ou tomou assento,
rapidamente.) Klaŭdio ekmovis la tablon al la
dekstro. (Cláudio começou a mover a mesa para a direita.)
Há também o sufixo –ig-, muito
útil no comportamento verbal. Ele dá a ideia de fazer o objeto da ação verbal
fazer o que está na raiz do verbo. Todo verbo com esse sufixo é originalmente
transitivo, ou é, circunstancialmente, transitivado.
Ex.:
La patro studigas la filon. (O
pai faz o filho estudar.);
La instruisto lernigos la klason.
(O professor fará com que a classe aprenda.);
La patrino aĉetigis la filinon.
(A mãe fez a filha fazer uma compra.)
A letra N, que se agrega ao objeto direto das orações com verbo transitivo
ou transitivado, acompanha a variação de número dos substantivos e adjetivos.
Ex.: Dorotea flaras belajn florojn
(Doroteia está cheirando lindas flores). Rut
posedas grandajn domojn (Rute possui grandes casas). Genoveva longlegadis la tutan vortaron en la semajnfino
(Genoveva maratonou na leitura de todo o dicionário no final de semana).
A pergunta genérica sobre o que o sujeito está fazendo é KION –O FARAS?, independentemente se a
resposta é com verbo intransitivo ou transitivo.
Ex.:
Kion Tereza faris? R.: Ŝi dormis aŭ estis dormanta. [Como DORMI é um verbo intransitivo, não exige
complemento objetal direto na resposta.]
Kion Georgo faras? R.: Li skribas aŭ estas skribanta. [SKRIBI pode ser tratado como um verbo
intransitivo, não exigindo necessariamente um complemento objetal. Contudo, em
si, ele é um verbo transitivo, porque quem escreve, escreve algo. Logo, ainda
que não declarado no caso, há um objeto sendo escriturado.]
Kion Toŝiko faros (aŭ estos faranta)?
R.: Li manĝos (aŭ estos manĝanta).
Eis outro exemplo de verbo transitivo, porque há um objeto fora do sujeito, no
caso, a comida. Kion li manĝos (aŭ estos
manĝanta)? Li manĝos (aŭ estos
manĝanta) jakisobon.
Todavia, se se quer saber o que o sujeito está fazendo com sua ação verbal
específica, a pergunta já é direta, na estrutura KION
–O + VERBO TRANSITIVO.
Ex.:
Kion Georgo skribas? [Neste
caso, se quer saber o que especificamente o sujeito está escrevendo.] R.: Li skribas (aŭ estas skribanta) poemon. No
caso, o verbo SKRIBI exprime toda a
sua transitividade, exigindo um objeto como complemento, no caso, poemon.
Fala-se em objeto direto, mais para efeito didático, para não se confundir com qualquer objeto fora do mundo gramatical, porém é de se gizar que na gramática esperanta não existe objeto indireto, ou seja, não há
preposição entre o verbo transitivo e o objeto. É sempre ligação direta. Todo objeto é sempre direto. Até aparece o N após algumas preposições, mas quando há deslocamento do sujeito ou do objeto para
um lugar. Quando se trata de deslocamento do objeto, há então dois N na frase, um para marcar o objeto e o outro para
marcar o lugar de deslocamento do objeto, neste último caso, após uma
preposição direcional, na estrutura –O –AS –ON
SUR -ON. Usamos nessa estrutura o verbo no presente e a preposição
bifuncional SUR. Bifuncional,
porque é posicional, quando mostra onde o sujeito está, e é direcional, quando
indica para onde a ação verbal está sendo direcionada.
Ex.:
La kato estas sur la tablo. (O
gato está sobre a mesa.) Nesse exemplo, o SUR
é posicional, mostrando onde está o sujeito KATO.
La kato kuras sur la tablon. (O
gato corre para cima da mesa.) Aqui, o SUR
já assume a função de preposição direcional, porque mostra para onde o gato
está correndo. Neste caso, exige-se a presença do N no local de destino da
corrida do gato. É o denominado acusativo de direção.
Outro exemplo: Stefano metis la skribilon en
la poŝon. (Estêvão pôs a caneta no bolso.) Há dois N na oração,
sendo um como acusativo de objeto direto e o outro como acusativo de direção.
Algumas preposições bifuncionais muito comuns são SUR, EN,
SUB, APUD,
TRANS e ANTAŬ. Nunca exigem o acusativo de direção as preposições AL e ĜIS,
porque indicam movimento por si mesmas, já sendo em si preposições
congenitamente diretivas.
Os demais correlativos interrogativos pedindo objeto direto como resposta
são: KIUN (sobre que objeto sofre a
ação verbal), KIUJN (sobre que
objetos sofrem a ação verbal), KIAN
(que espécie ou qualidade de objeto sofre a ação verbal) e KIAJN (que espécies ou qualidades de objeto
sofrem a ação verbal), usáveis a depender do que se quer saber como resposta
objetal.
Ex.:
Kiun filmon Iŝmael spektos hodiaŭ en la
kinejo? R.: Li spektos "La
Alvenon".
Kiujn studentojn Affonso instruas en sia
domo, kiel repetitoro? R.: Li estas instruanta la junajn Emanuelon kaj Ivonan.
Kian kaj kiun lingvon Benedikto uzis por tradukadi? R.: Li uzis la facilan, riĉan kaj belsonan lingvon Esperanton, tre utilan al la homaro.
Kiajn aferojn Valdomiro kaj Porto Carrero faris por Esperanto? R.: Esence gravajn.
Como saber se um verbo em Esperanto é transitivo ou intransitivo?
Pela palavra em si não dá para saber. Tem que se saber é qual a função da
ação do verbo, se ela objetiva transitar ou se deslocar do sujeito na direção
de um objeto, ou não. Se houver esse trânsito, trata-se então de um verbo
transitivo; se não, o verbo é intransitivo, ou seja, ele não transita, ele
inicia-se e termina no sujeito. Portanto, não é o caso de cingir-se apenas à
materialidade da palavra, mas, sim, é de se investigar se tal verbo faz uma
ponte de relação entre o sujeito e um objeto fora do sujeito, através de um dos
seus órgaos do sentido, seja sentido físico concreto, seja sentido mental,
emocional, imaginário etc, seja diretamente, seja por algum instrumento.
Eis abaixo cinquenta períodos explorando o objeto direto, envolvendo, ficcionalmente, escritores e
tradutores da literatura esperanta, com respectivos livros atuando como objetos
diretos, onde coube:
Ludoviko Lazaro Zamenhof
elpensis kaj ellaboris tre didaktike sian modelan Fundamenton de Esperanto.
Kazimierz Bein (Kabe)
tradukis La Faraonon dum tri jaroj.
Antoni Grabowski verkis sian
poemaron La Liro de la Esperantistoj senlace.
Vasili Erošenko aktualigus
La Unuan Libron de l'Natureco, se li havus tempon.
Julio Baghy foliumadis
Printempon en la Aŭtuno en sia preferata kafejo.
Jean Forge montris sian
Literaturan Mondon al siaj novaj legantoj hieraŭ, dum kolektiva intervjuo.
Nikolai Nekrasov deklamos
la Kanton pri la Stelo de l'Espero dum la venonta kongreso.
William Auld diskutus La
Infanan Rason kun studentoj, se la universitato invitus lin.
Edmond Privat vizitos sian
filon Karlon en la sabato matene.
Hieraŭ vespere Eugène
Lanti prezentis "Ĉu ni Kunvenis Vane?" al intelektula grupo.
Henri Vallienne malfermos
sian Kastelon de Prelongo al la publiko.
Gaston Waringhien
reeldonigis Lingvon kaj Vivon tre oportune.
Leopoldo Knoedt faris La
Luzidojn pli facile legegla ol la originalo.
Baldur Ragnarsson
republikigus La Lingvon Serenan, se iu eldonisto mendus ĝin.
Abel Montagut recitis
Poemon de Utnoa dum poezia renkontiĝo.
Edwin de Kock verkis
Fajron Sur Mia Lango dum sia restado en Afriko.
Mao Zifu laŭtlegis sian
Amoron Sen Oro al multaj studentoj, en la vestiblo de la biblioteko.
Vladimir Varankin reverkus
Metropolitenon hodiaŭ pli science.
Anna Löwenstein prilaboras La Ŝtonan Urbon en sia nova
kvantuma komputilo.
Claude Piron instruis
milojn da komencantoj per Gerda Malaperis.
Laste Ivo Lapenna estis ekzercanta sian retorikon, por longe priparoli sian Retorikon.
Spomenka Štimec prezentos
Kroatan Militan Noktlibron dum la paca konferenco.
István Nemere adaptas
Serĉu Mian Sonĝon por cifereca eldono.
Cezaro Rossetti prezentis
Kredu Min, Sinjorino! al teatro-grupo.
Sylla Chaves deklamos
poemojn el sia Animo Prisma dum baldaŭa rendevuo.
Detlev Blanke estis ĵus invitita de universitato bite reeldonigi sian Interlingvistikon kaj Esperantologion: Vojojn al la Faka Literaturo.
Tibor Sekelj rakontis
Kumeŭaŭan al infanoj dum somera kampado.
Kálmán Kalocsay desegnis
Rimportretojn dum malfrua nokto.
Gonçalo Neves volas
Kompreni, kiel laŭtlegi siajn rakontojn al esperantaj flavbekuloj.
Raymond Schwartz prezentis
sian ŝatatan Anni kaj Montmartre dum humura vespero.
Ferenc Szilágyi modernigus
Inter Sudo kaj Nordo, se li skribadus nuntempe.
Kiam Lydia Zamenhof
majstre tradukis Quo Vadis?, tiam mia sento kiel atestanto de la historio estis
multe pli realisma.
Mi aŭdis, ke Sten
Johansson ĝisdatigos la Savboaton, por la novaj informtempestoj.
Gbeglo Koffi verkis Mi
Vizitis Grandan Urbon kun tre altnivela stilo.
Marjorie Boulton diris, ke
ŝi plimultigus sian Faktoj kaj Fantazioj, se ŝi havus oportunon.
Geraldo Mattos lanĉis La
Flugantan Knabinon al la legantara mondo, kun granda sukceso.
Fernando de Diego aldonus
notojn al La Inĝenia Hidalgo Don Quijote de La Mancha, se li povus.
Trevor Steele diskutis
Memori kaj Forgesi kun legantoj.
István Ertl reviziadas
sian tradukon de Emma Zunz por junstila eldono.
Karolo Piĉ verkis La
Kosmoŝipon dum sia restado en Prago.
Ĉu Jorge Camacho relanĉos
La Paŭson de l'Eternulo interrete?
Paulo Sérgio Viana promesis riveli kaj ĝisdatigi ĉiujn siajn Sekretojn en interreto.
Sándor Szathmári elpensis
La Falsan Aŭguron tre genie.
John Wells volas
pligrandigi Lingvistikajn Aspektojn de Esperanto.
Mi aŭdis, ke Bertilo
Wennergren ĝisdatigos la Plenan Manlibron de Esperanta Gramatiko venontjare.
Masayuki Kuroda bitigis
sian Animon Drivas.
Ĉu estas vere, ke Ulrich
Matthias republikigos Fajron Sentas Mi Interne en la venonta jaro?
Necesas, ke Gersi Alfredo
Bays prezentu La Profeton el Pedras al la nova generacio de legantoj.
Donald Broadribb diris, ke
li partoprenis La Aventurojn de Alico en Mirlando dum sia traduko, kune kun
Lewis Carroll.
Eli Urbanová dancigis sian
krajonon sur papero, kiam ŝi skribis Hetajron Dancas.
Carlo Minnaja deklaris, ke
baldaŭ li ĝisdatigos Historion de la Esperanta Literaturo, ĉu vere?
A seguir,
uma lista de verbos transitivos tirados do livro-padrão de referência (ou
corpus prescritivo) FUNDAMENTO DE ESPERANTO, de Luís Lázaro Zamenhof:
aĉeti (comprar)
adresi (endereçar)
ami (amar)
ataki (atacar)
atendi (esperar, aguardar)
aŭdi (ouvir)
bati (bater)
bezoni (precisar)
danki (agradecer)
deziri (desejar)
doni (dar)
elekti (escolher)
fari (fazer)
flari (cheirar)
forgesi (esquecer)
forpeli (expulsar)
fosi (cavar)
haki (cortar com machado)
havi (ter)
helpi (ajudar)
ĵeti (jogar, atiçar)
kaŝi (esconder)
kombi (pentear)
kompreni (entender, compreender)
koni (conhecer)
kosti (custar)
kredi (acreditar)
krei (criar)
kudri (costurar)
laŭdi (elogiar)
lavi (lavar)
legi (ler)
malŝtopi (desentupir)
manĝi (comer)
memori (lembrar)
meti (pôr, colocar)
montri (mostrar)
ordoni (ordenar)
pafi (atirar com arma)
pagi (pagar)
pardoni (perdoar)
pensi (pensar)
perdi (perder)
peti (pedir)
plenumi (cumprir)
prunti (emprestar)
puni (punir)
rakonti (contar)
redoni (devolver)
renkonti (encontrar)
respondi (responder)
ricevi (receber)
rompi (quebrar)
saluti (cumprimentar)
segi (serrar)
sendi (enviar)
serĉi (procurar)
ŝiri (rasgar)
skribi (escrever)
ŝlosi (trancar)
teni (segurar)
timi (temer)
tondi (cortar com tesoura)
tranĉi (cortar com faca)
trovi (encontrar)
uzi (usar)
vendi (vender)
venĝi (vingar)
venki (vencer)
vidi (ver)
viziti (visitar)
Abaixo, cem
perguntas com os verbos transitivos acima listados, a responder sempre com
objeto direto, no singular ou no plural, conforme a pergunta. Fica a sugestão de
variar a ordem sintática à vontade, desde que a letra N continue marcando o
objeto, onde quer que ele esteja na resposta.
1. Kion Petro trovis en la skatolo? R.: -on.
2. Kian donacon Tomo donis al Ana? R.: -an.
3. Kiajn pejzaĝojn Elena vidas tra la fenestro? R.: -ajn.
4. Kiun personon Maria konas el la vilaĝo?
5. Kion Ivan manĝis matene?
6. Kion Petro flaris en la ĝardeno?
7. Kiun beston la hundo forpelis?
8. Kion Elena aŭdis en la arbaro?
9. Kiun tamburon Tomo batis?
10. Kion Ana ricevis de la poŝto?
11. Kiun libron Petro legis hieraŭ?
12. Kion Maria skribis en la mesaĝo?
13. Kion Ivan deziras por sia naskiĝtago?
14. Kion Elena havas en sia dekstra poŝo?
15. Kion Tomo faras per ligno?
16. Kiun kandidaton Maria elektis?
17. Kion Petro kreis per argilo?
18. Kion Ana aĉetis en la foiro?
19. Kiun personon Elena dankis pro helpo?
20. Kion Ivan petis de la instruisto?
21. Kiun libron Petro pruntis de la biblioteko?
22. Kion Tomo bezonas por la vojaĝo?
23. Kian prezon la vesto, kiun Ngetiĉa aĉetis, kostis?
24. Kiun armeon Maria venkis en la ludo?
25. Kiun fortikaĵon Elena atakis?
26. Kion Ivan montris al la infanoj?
27. Kiun nomon Petro vokis laŭte?
28. Kiun personon Ana amas plej multe?
29. Kion Tomo rakontis pri sia avo?
30. Kion Maria respondis al la demando?
31. Kion Elena faris, por pagi la bileton?
32. Kion Petro kaŝis sub la liton?
33. Kion Ivan pensas pri la plano?
34. Kiujn vestojn Tomo lavis?
35. Kion Ana serĉas en la skatolo?
36. Kion Elena forgesis en la domo?
37. Kiun amikon Petro renkontis?
38. Kiujn personojn Maria salutis per la mano?
39. Kiun lokon Ivan vizitis en Parizo?
40. Kion Elena timas en la mallumo?
41. Kiun deliktanton Petro punis?
42. Kiun eraron Tomo pardonis al Elena?
43. Kiujn taskojn Maria ordonis al la servisto?
44. Kion Ana sendis per poŝto?
45. Kion Elena uzas por skribi?
46. Kiun objekton Petro tranĉis per sia malgranda tranĉilo?
47. Kion Ivan malŝtopis en la kuirejo?
48. Kian pordon Tomo ŝlosis? Ĉu la larĝan, aŭ la mallarĝan?
49. Kion Maria perdis en la parko?
50. Kian hararon Elena kombis? Ĉu la blondan, aŭ la nigran?
51. Kiun branĉon Petro hakis per sia malnova hakilo?
52. Kian tabulon Ivan segis per la segilo de la fabriko?
53. Kion Tomo fosas en la ĝardeno?
54. Kiajn vestojn Maria kudris?
55. Kian lanon Elena tondis per sia nova tondilo?
56. Kion Petro metis sur la tablon?
57. Kiun libron Ana tenas en la mano?
58. Kion Ivan komprenas pri la reguloj?
59. Kiun objekton Tomo pafis?
60. Kion Maria vendas en la strato? Ĉu fruktojn, aŭ legomojn?
61. Kian glason Elena rompis?
62. Kiun personon Petro helpis?
63. Kion Ana kredas pri la mitoj?
64. Kiun agon Ivan laŭdis?
65. Kion Tomo memoras el la infaneco?
66. Kiun malbonan agon Ana Maria venĝos?
67. Kian paperon Elena ŝiris? Ĉu utilan, aŭ senutilan?
68. Kion Petro ĵetis al la rivero?
69. Kiun libron Ana redonis al la biblioteko?
70. Kion Ivan atendas dum la festo?
71. Kian ideon Petro kredis?
72. Kian agon Ana laŭdis?
73. Kian eventon Maria rememoras?
74. Kian malbonon Ivan volas venĝi?
75. Kian dokumenton Elena ŝiris?
76. Kiajn objektojn Maria ĵetis al Tomo?
77. Kian libron Ana devas redoni al Ivan?
78. Kian donacon Maria adresis al Petro?
79. Kian promeson Elena plenumis?
80. Kian danĝeron Petro timas?
81. Kiujn deliktantojn Maria punis?
82. Kiajn erarojn Tomo pardonis?
83. Kian taskon Ana ordonis al Petro?
84. Kian pakaĵon Ivan sendis?
85. Kian ilon Jozefo uzas por fosi kavon en la korto?
86. Kian materialon Elena tranĉis?
87. Kian tubon Tomo malŝtopis?
88. Kiajn pordon kaj fenestron Ana ŝlosis?
89. Kian posedaĵon Maria perdis?
90. Kiajn harojn Elena kombis per la elektra kombilo?
91. Kian arbon Petro hakos morgaŭ matene?
92. Kian tabulon Ivan segis?
93. Kian kavon Tomo fosas?
94. Kiajn bluzojn Maria kudris?
95. Kian robon Elena tondis?
96. Kian objekton Ana metis en la poŝon?
97. Kiujn librojn Ivan tenas en sia libroŝranko?
98. Kiun koncepton Petro komprenas pri la metodologio de la rekta pensado?
99. Kiujn celojn Elena pafis por venki la pafĉampionecon?
100. Kiujn kaj kiajn fruktojn Maria vendadas en la foirejo?
========================
Livro recomendado para consolidação do aprendizado:
FUNDAMENTO DE ESPERANTO
1.
Nenhum comentário:
Postar um comentário