2¨¨. EXPLANAÇÃO E PERGUNTAS SOBRE NOMES // KLARIGO KAJ DEMANDOJ PRI NOMOJ

Em Esperanto, para se perguntar qual é o gênero de uma espécie, didaticamente usa-se o KIO ESTAS (speco)-O?, e para se perguntar qual é o nome de uma espécie (dentre outras) de um gênero, pode-se usar o KIU (genro)-O ESTAS –O VI/LI/ŜI/ĜI (pronomes pessoais) ou TIO/TIU (pronomes demonstrativos)?, ou o nome individual ou particular (que se equipara a speco) de algo ou alguém. A propósito, para se saber o nome particular de uma espécie,  indivíduo, título..., além de KIU? e KIU ESTAS?, pode-se perguntar, tambem, com KIEL NOMIĜAS (GENRO)–O? A rigor, todo nomeado específico é espécie de um gênero.

Eis alguns exemplos:

Kio estas elefanto (speco)?

              Elefanto estas besto (genro).

Kiu meblo (genro) estas ĝi (ele/ela neutro)(speco)?

              Ĝi estas tablo.

Kio (aŭ kiu genro) estas Volodymyr Zelensky (ser humano do sexo masculino)(speco)?

              Li estas homo(genro).

Kiu (speco de)homo estas li?

              Li estas (la speco)viro.

Kiu viro? Kiu estas li? Kiu estas lia nomo? Kiel li nomiĝas?

              Volodymyr Zelensky.

Kio (aŭ kiu genro) estas ŝi (ser humano do sexo feminino)(speco)?

              Ŝi estas homo(genro).

Kiu (speco de)homo estas ŝi?

              Ŝi estas (la speco)virino.

Kiu virino?

              Anna.

Kio estas tio(isso/aquilo)? (Neste caso, a resposta pode ser um gênero ou uma espécie)

              Tio estas besto (o gênero animal).

              Tio estas leono (a espécie de animal leão).

Kiu (speco de)besto estas tio(isso/aquilo)?

              Tio estas kamelo.

Kiu (nomo)estas tiu(esse/essa/aquele/aquela) viro?

              Tiu estas Lula (nomo).

              Tiu objekto estas kulero.

              Tiu floro estas rozo.

              Tiu estas Marisa Monte.

Kiu estas lia(posesivo) nomo?

              Lia nomo estas Francisko.

Kio estas Francisko?

              Li estas homo, viro kaj la papo.

Kiu estas ŝia(posesivo) nomo?

              Ŝia nomo estas Claudia Sheinbaum.

Kio estas Claudia Sheinbaum?

              Ŝi estas homo, virino kaj la prezidentino de Meksiko.

Eis uma premissa: todo gênero é também espécie de um gênero maior, e toda espécie é também gênero de uma espécie menor. Exemplo crescente (da espécie para o gênero):

Kiu estas la nomo de la hundo de la muso Mickey?

              Ĝi estas Pluto.

Kio estas Pluto?

              Ĝi estas hundo.

Kio estas hundo?

              Hundo estas besto.

 Kio estas besto?

              Besto estas animalo.

Kio estas animalo?

              Animalo estas vivanta estaĵo...

Em resumo, KIO pergunta de baixo, ou seja, da espécie ou nome particular para cima, ou seja, para o gênero, e KIU pergunta de cima, ou seja, do gênero para a espécie ou nome particular.

 

Para fins de fixação, abaixo seguem 100 perguntas envolvendo as estruturas exemplificadas, com base no seguinte glossário de gêneros, espécies, nomes de chefes de estado com respectivos cargos e países:

Besto (animal): koko (galo), simio (macaco), lupo (lobo), pingveno (pinguim), delfeno (golfinho), hundo (cachorro), muso (rato), bubalo (búfalo), struto (avestruz), vipuro (víbora);

Objekto (objeto): lanterno (lanterna), tuko (pano), kruĉeto (caneca), ŝraŭbturnilo (chave de fenda), martelo (martelo), botelo (garrafa), horloĝo (relógio), lampo (lâmpada), radioaparato (rádio);

Sporto (esporte): golfado (golfe), rugbeo (rugby), sketado (patinação), gimnastiko (ginástica), alpa skiado (esqui alpino), surfado (surfe);

Meblo (móvel): ŝranko (armário), kesto (baú), skribotablo (escrivaninha), vestoŝranko (guarda-roupa)

Landestro (chefe de estado):

Lando: país

Prezidento: presidente de república

Kanceliero: chanceler

Ĉefministro: primeiro ministro

Claudia Sheinbaum, Presidente do México (Prezidentino de Meksiko)

Volodymyr Zelensky, Presidente da Ucrânia (Prezidento de Ukrainio)

Xi Jinping, Presidente da República Popular da China (Prezidento de Ĉina Popola Respubliko)

Olaf Scholz, Chanceler da Alemanha (Kanceliero de Germanio)

Donald Trump, Presidente dos Estados Unidos (Prezidento de Usono)

Narendra Modi, Primeiro-Ministro da Índia (Ĉefministro de Barato (Hindio))

Vladimir Putin, Presidente da Rússia (Prezidento de Rusio)

Lula, Presidente do Brasil (Prezidento de Brazilo)

Emmanuel Macron, Presidente da França (Prezidento de Francio)

 

Sugestões: ler todas as questões em voz alta, copiá-las e respondê-las também em voz alta e por escrito:

 

1.           Kio estas muso?

2.           Kiu (speco de) besto estas tio, aŭ kiu estas la nomo de tiu besto?

3.           Kiel vi nomiĝas?

4.           Kio estas alpa skiado?

5.           Kiu sporto estas tio?

6.           Kio estas Narendra Modi?

7.           Kio estas horloĝo?

8.           Kiu estas la prezidento de Francio?

9.           Kio estas Volodymyr Zelensky?

10.         Kio estas vestoŝranko?

11.         Kiu (objekto) estas tiu?

12.         Kio estas struto?

13.         Kiu besto estas tiu?

14.         Kio estas simio?

15.         Kiu estas tio?

16.         Kio estas Donald Trump?

17.         Kiu sporto estas tiu de Nejmaro?

18.         Kio estas Usono?

19.         Kiel nomiĝas la kanceliero de Germanio?

20.         Kiu sporto estas via preferata?

21.         Kio estas hundo?

22.         Kiu estas tio?

23.         Kiu (speco de) meblo estas tio?

24.         Kio estas pingveno?

25.         Kiu sporto estas tiu de Lionel Messi?

26.         Kio estas ŝranko?

27.         Kiu (besto) estas tiu?

28.         Kio estas martelo?

29.         Kiu meblo estas tiu?

30.         Kio estas delfeno?

31.         Kiu estas la nomo de la prezidento de Rusio?

32.         Kio estas Olaf Scholz?

33.         Kio estas radioaparato?

34.         Kio estas gimnastiko?

35.         Kio vi estas?

36.         Kio estas kruĉeto?

37.         Kio estas lito?

38.         Kiu estas la prezidento de Brazilo?

39.         Kio estas surfado?

40.         Kio estas tuko?

41.         Kio estas vipuro?

42.         Kio estas Ĉina Popola Respubliko?

43.         Kiu objekto estas tiu?

44.         Kiu sporto estas tiu?

45.         Kio estas lanterno?

46.         Kiu estas la ĉefministro de Barato?

47.         Kio estas lupo?

48.         Kiu sporto ekzistas sur la svisaj Alpoj?

49.         Kio estas Xi Jinping?

50.         Kiu sporto estas tre populara en Brazilo?

51.         Kio estas botelo?

52.         Kiu estas la prezidento de Ĉina Popola Respubliko?

53.         Kiu estas via nomo?

54.         Kio estas vestoŝranko?

55.         Kiu meblo estas tiu?

56.         Kio estas bubalo?

57.         Kiel nomiĝas tiu objekto?

58.         Kiu estas la prezidento de Ukrainio?

59.         Kio estas koko?

60.         Kiu estas tiu besto?

61.         Kiu (speco de) sporto estas tio?

62.         Kio estas Ukrainio?

63.         Kio estas skribotablo?

64.         Kiu (speco de) objekto estas tio?

65.         Kiel nomiĝas tiu sporto?

66.         Kiel nomiĝas tiu besto? 

67.         Kiu estas la nomo de la prezidento de Ukrainio?

68.         Kio estas sketado?

69.         Kiel nomiĝas tiu besto?

70.         Kio estas ŝraŭbturnilo?

71.         Kiel nomiĝas la prezidento de Usono?

72.         Kiu estas la nomo de la kanceliero de Germanio?

73.         Kiu estas tio?

74.         Kiu vi estas?

75.         Kiu (sporto) estas tiu?

76.         Kio estas golfado?

77.         Kiu estas la nomo de la ĉefministro de Barato?

78.         Kio estas Rugbeo?

79.         Kio estas lampo?

80.         Kio estas ŝranko?

81.         Kio estas kesto?

82.         Kio estas skribotablo?

83.         Kio estas vestoŝranko?

84.         Kio estas ŝranko?

85.         Kio estas kesto?

86.         Kio estas skribotablo?

87.         Kio estas komodo?

88.         Kiu estas la prezidento de Argentino?

89.         Kiu (speco de) meblo estas tio?

90.         Kiu estas tio?

91.         Kiel nomiĝas tio?

92.         Kiu meblo estas tiu?

93.         Kiel nomiĝas tiu objekto?

94.         Kio estas tio?

95.         Kiu estas la prezidento de Ukrainio?

96.         Kiu estas la nomo de la prezidento de Brazilo?

97.         Kiu estas la nomo de la kanceliero de Germanio?

98.         Kiu estas la nomo de la ĉefministro de Barato?

99.         Kiu (speco de) besto estas tio?

100.      Kiu estas tio?

Para reforço da intelecção:

https://www.youtube.com/watch?v=oMsFYZZ434s

====

Previsão da próxima aula desta série: 08.04.25, com base na seguinte videoaula:

https://www.youtube.com/watch?v=D0e_eeaqvcc&t=511s